Zlatko Hadžidedić: ETNO-RELIGIJSKI SISTEM

dr. Zlatko Hadžidedić

Izlaganje na panelu Odbora Europskog parlamenta za saradnju sa Bosnom i Hercegovinom

5. mart 2024. godine

Ovaj dio sesije nosi naslov “Etno-religijski sistem“. Takav sistem, politički i ustavni sistem zasnovan na etno-religijskoj podjeli, postoji samo u Bosni i Hercegovini. Drugdje, ljudi vjerovatno ne bi ni znali šta bi ovaj naslov trebalo da znači. Neki od njih žive u društvima sa etno-religijskom raznolikošću, ali oni nikada nisu vidjeli politički i ustavni sistem potpuno zasnovan na etno-religijskim identitetima. Čak i u Belgiji, zemlji u kojoj etno-religijska autonomija igra veliku ulogu, suverenitet na kraju počiva na građanima, i njeni građani kao cjelina tvore belgijsku naciju. I tako je to i u svakoj drugoj evropskoj zemlji. Ne postavlja se pitanje da li suverenitet počiva na građanima i naciji. Također, ne postavlja se pitanje oko temeljnog principa na kojem se zasniva suverenitet: kao takav, suverenitet je nedjeljiv i neprenosiv. Onda, zašto je suverenitet Bosne i Hercegovine podijeljen i prenesen na tri najveće etno-religijske zajednice, i zašto ne počiva na građanima i naciji? Zašto počiva na ovim trima zajednicama, koje drže odvojene teritorijalne cjeline pod svojom kontrolom? Ko je podijelio suverenitet Bosne i prenio ga na takav način, stvarajući etno-teritorije?

Na Lisabonskoj konferenciji, 1992. godine, pod sponzorstvom tadašnje Evropske zajednice i predsjedavanjem Lorda Carringtona i Jose Cutileira, suverenitet Bosne je podijeljen na tri dijela i prenesen na samoproglašene lidere tri najveće etno-religijske zajednice u Bosni – Aliju Izetbegovića, Radovana Karadžića i Matu Bobana. Ovoj trojici su dodijeljene njihove vlastite odvojene teritorije, na mapama oko kojih su se svi složili, a rat koji je uslijedio, sa svojim zloglasnim ‘etničkim čišćenjem’, predstavljao je samo implementaciju tih mapa na terenu. Zapravo, da je suverenitet bilo koje zemlje sa etnički raznolikim društvom bio podijeljen i prenesen na takav način, vjerovatno bi takva podjela i prenošenje suvereniteta neminovno vodili ka sukobu, vrlo sličnom ratu u Bosni od 1992. do 1995. godine.

Ipak, ustavni aranžman sačinjen na Mirovnoj konferenciji u Daytonu zadržao je model podijeljenog i prenesenog suvereniteta. I takav aranžman ostao je na snazi sve do danas. Opet, da je bilo ko bilo kada primijenio takav ustavni model na bilo koju drugu zemlju, u Evropi ili drugdje, posljedice bi bile iste – stanje zamrznutog, permanentnog sukoba, kakav traje u Bosni i Hercegovini od 1995. godine. Međutim, ovakav model je primijenjen samo u Bosni. Dakle, šta je ovoj zemlji potrebno da razriješi taj sukob i stvori stabilne uslove za svoj budući prospreritet?

Nije joj potrebno ništa drugo nego ponovno uspostavljanje suvereniteta – punog, nedjeljivog i neprenosivog – koji počiva na građanima i naciji koja se sastoji od građana. U tu svrhu, Bosna može usvojiti ustav bilo koje evropske zemlje, ne mora stvarati nikakav poseban model. Mi, kao Bosanci koji smo vještački podijeljeni na permanentno sukobljena plemena od strane Lorda Carringtona i Jose Cutileira, u ime tadašnje Evropske zajednice, sada tražimo od europarlamentaraca da prenesu našu poruku Brusselsu: jedina stvar koju trebamo od sadašnje Evropske unije je da nam pomogne da poništimo model Carringtona i Cutileira i da ponovo uspostavimo suverenitet Bosne kao pun, nedjeljiv i neprenosiv, koji će počivati na njenim građanima koji tvore jedinstvenu naciju, umjesto sadašnjeg podijeljenog suvereniteta prenesenog na samoproglašene lidere tri najveće etno-religijske zajednice. Ne treba nam nikakav etno-religijski sistem, potreban nam je samo sistem poput bilo kojeg drugog evropskog sistema. Jedino tada Bosna može postati poput bilo koje druge evropske zemlje, sa istim izgledima za stabilnost i prosperitet.