Uloga Azerbejdžana u Drugom svjetskom ratu

BAKU/SARAJEVO, 10. maja (FENA) – Cijeli svijet obilježava godišnjicu kraja Drugog svjetskog rata u Evropi. Iako je na Dalekom Istoku do završetka rata ostalo još nekoliko mjeseci, Evropa je već mogla odahnuti oslobodivši se fašizma. Azerbejdžanci su dobro upoznati sa herojstvom naroda Jugoslavije u ovom dugogodišnjem ratu. Iako je Azerbejdžan uspio da izbjegne direktnu okupaciju, uprkos Hitlerovim naporima da dospije do Bakua, njemačka avijacija će, ipak, uspjeti da izvrši napade na naftne objekte glavnog grad

AUTOR: Vugar Seidov, dopisnik Azertadža

Hitlerov zadatak bio je okupacija Bakua, jer je u to vrijeme većina nafte i goriva dolazila iz Bakua. Svaki stanovnik Azerbejdžana je ponosan što je „Zemlja vatre“ dala ogroman doprinos pobjedi nad neprijateljem. Objektivne statistike pokazuju da se svaki peti stanovnik Azerbejdžana borio na frontu. Još od davnina ljudi na ovim prostorima nisu se dijelili po nacionalnosti, nego su živjeli kao jedna prijateljska porodica. Stoga su vijesti o napadu Njemačke na SSSR smatrane za zajedničku bol, i bile su poziv svima da zajedno, rame uz rame, brane domovinu. Svi građani Azerbejdžana su se okupili u ime zajedničkog cilja, u ime pobjede nad fašizmom, i ustali su da se bore, netko na frontu a netko u pozadini. Stanovnici Azerbejdžana su srdačno, uz karakterističnu im gostoljubivost, prihvatili evakuirano stanovništvo sa područja koja su bila zahvaćena ratom na prvim linijama fronta.

Tako je za mnoge Baku postao druga domovina. Uz broj stanovništva Azerbejdžana od 3.400.000, 1941. godine 700.000 je otišlo na front, od toga više od 10.000 bile su žene. To je skoro petina stanovništva države. Za vojne redove u Azerbejdžanu je  bilo obučeno 15 hiljada medicinskih sestara i bolničarki, 750 operatera i 3 hiljade vozača. Više od 300 hiljada građana Azerbejdžana poginulo je na ratištima. Onima koji su otišli na front nije bilo suđeno da uživaju u pobjedi.

 U borbi protiv fašizma Azerbejdžanci su pokazali hrabrost i predanost ne samo na bojnom polju, već i u pozadini. Neospornu ulogu u pobjedi, naravno, odigrala je nafta iz Baku-a. Tokom ratnih godina naftaši iz Azerbejdžana su na front isporučivali više od 80% crnog zlata i naftnih derivata, koji su se u to vrijeme proizvodili u SSSR-u, 80% benzina, 96% ulja od ukupne mase svih goriva i maziva za vojnu opremu.

U motorima vojnih aviona, koji su letjeli nebom za vrijeme zauzimanja Berlina, teklo je ulje iz Bakua. Pod rukovodstvom istaknutog azerbejdžanskog hemičara, akademika Jusifa Mamadalijeva, za relativno kratko vrijeme i po prvi put u svijetu organizovano je dobijanje visoko oktanske komponente avionskog benzina u industrijskim razmjerima. To je rezultat brojnih istraživanja u cilju stvaranja visoko efikasnih aditiva za avionsko gorivo. Kao rezultat toga, fabrike u Bakuu značajno su povećale proizvodnju visokokvalitetnog benzina.

Ugljikovodici su bili od velikog značaja za odnos snaga u tom ratu motora. Nije slučajno da su njemačko političko rukovodstvo i vojna komanda na samom početku rata za jedan od glavnih strateških ciljeva smatrali zauzimanje naftnih polja u Baku-u. Za tu svrhu je u julu 1942. godine na Kavkazu formirana posebna grupa vojnih jedinica A. Jedna od njemačkih operacija imala je kodno ime „Edelweiss“. Međutim, već u prvoj fazi borbe njemačko-rumunske vojne grupe A brojale su gubitke od skoro 100 hiljada ubijenih. Fašisti se nisu uspjeli probiti do Bakua. Kaspijska flota bavila se isporukom naftnih derivata i druge robe na relaciji Volga-Kaspijsko.

Nakon gubitka Ukrajine, značaj Azerbejdžana kao izvora žita značajno se povećao. Ovdje je radila laka, hemijska prehrambena industrija. Značajni industrijski kapaciteti bili su prebačeni na vojne tračnice. Tokom ratnih godina, u Baku-u je proizvedeno više od 130 vrsta oružja, municije i opreme. Ovo je činjenica, iako je malo poznata građanima Bakua.

Ovdje su se okupljali čak i slavni Katjuši, smrtni neprijatelji njemačkih fašista. Tokom rata, ogromna količina zlata i srebra iz Fonda za fizičku štednju bila je prebačena u Fond za odbranu, 320 miliona rubalja, više od 1,6 miliona jedinica sa potrebnom robom i 125 vagona sa toplom odjećom bilo je poslano na front.

Na teritoriji Azerbejdžana podignuto je 87 bataljona, 1123 odreda za samoodbranu, formirano je 8 divizija: 77., 223., 396., 402., 416. su bile azerbejdžanske nacionalne streljačke divizije, koje su u boju prošle od podnožja Kavkaza do Baltika, Istočne Evrope i Berlina.

Ovako su istaknuti komandanti ocijenili rad i vojni doprinos Azerbejdžana za Veliku pobjedu. Maršal Sovjetskog Saveza primjetio je: Naftni radnici iz Bakua na front i za zemlju su poslali toliko goriva koliko je bilo neophodno da bi se zaštitila naša domovina i za brzu pobjedu nad neprijateljem. Maršal Sovjetskog Saveza Konstantin Rokosovskij izjavio je: U svakom napadu neustrašivih sokola, u svakoj akciji sovjetskih tenkova, u svakoj pobjedi nad njemačkim fašističkim snagama, veliki dio pripada naftnoj industriji Baku-a. Maršal Sovjetskog Saveza Semjon Budenij rekao je: Da nije bilo vaše nafte u ratu, teško da bi mi dobili pobjedu samo uz pomoć konjice.

Azerbejdžanski vojnici učestvovali su u odbrani tvrđave Brest, Lenjingrada i Moskve, u bici za Staljingrad, na Kavkazu, kod izbočine kod mjesta Kursk, u Ukrajini. Također, učestvovali su u oslobađanju baltičkih zemalja i Istočne Evrope, kao i u bici za Berlin. Za vojnu hrabrost i podvige ostvarene tokom Velikog domovinskog rata, oko 130 domorodaca Azerbejdžana dobilo je titulu Heroj Sovjetskog Saveza, od čega je 14 nagrađeno posthumno. Maršal Žukov je u svojoj knjizi Uspomene i refleksije zapisao: Među prvima koji su s istoka provalili u Berlin bila je divizija 416. U ranim satima 2. maja 1945. godine, borci Mamedov, Ahmedzade, Berežnoj i Andrejev su pod rukovodstvom poručnika Mejidova istaknuli zastavu pobjede preko Brandenburških vrata.

Ono što je važno jeste da današnje generacije čuvaju veze bratstva i jedinstva, koje su onda pomogle u pobjedi nad neprijateljem. Poštivanje tradicije i slavne prošlosti na kojoj se gradi i budućnost i odvija proces stvaranja je neka vrsta garancije budućem sveobuhvatnom razvoju. Historijski posmatrano, Azerbejdžan je oduvijek predstavljao neku vrstu adrese za toleranciju i internacionalizam. Od davnina su različite kulture, civilizacije i konfesije tu postojale. U Azerbejdžanu, koji je postao jedinstven prostor za multikulturalizam, često se čuje fraza da  svi građani, bez obzira na nacionalnost ili religiju, žive kao jedna prijateljska porodica. Nastavak ovih tradicija doveo je do daljnjeg jačanja internacionalizma i tolerancije u azerbejdžanskom društvu. Ove se tradicije prenose sa generacije na generaciju. To je naša zajednička historija, zajednički rat i zajednička pobjeda. Pobjeda svih onih koji su se zvali sovjetskim ljudima. To je pobjeda stečena krvlju, milionima života i herojima koji sebi nisu dozvolili podjelu na naše i njihove. To je pobjeda ljudi koji su oduvijek znali da je njihova domovina jedna za sve.

Vječni plamen u sjećanje na one koji su pali u Velikom domovinskom ratu gorjet će u srcima zahvalnih generacija.