REFEUDALIZACIJA DRUŠTVA I DRŽAVE

Piše: prof.dr.sci. Nermin Tursić

Od samog perioda sticanja suverenosti i nezavisnosti države Bosne i Hercegovine instalirala se krilatica o “dogovoru naroda”, koja je sve do danas ostala osnov etno-političkog djelovanja. Poseban problem predstavlja internacionalizacija takve politike, načinom, da se „BH etnički lideri“ službeno sastaju i pregovaraju sa zvaničnim predstavnicima susjednih država u namjeri rješavanja unutrašnjih pitanja u Bosni i Hercegovini. Takvoj inicijativi se nedavno pridružila i Republika Turska. Nažalost, ta vrsta političkog koncepta nanosi nemjerivu štetu Bosni i Hercegovini i njenim suverenim pravima, jer joj se kao državi oduzima aktivni status u međudržavnim (internacionalnim) odnosima, a isti se predaje etničkim zajednicama i njihovim “predstavnicima”.

Dva su osnovna razloga zbog kojih bi trebalo napustiti ovakvu političku praksu. Prvi, što neposredna podrška etničkim zajednicama od strane susjednih država odslikava otvoreno miješanje u unutrašnja pitanja države Bosne i Hercegovine i dodatno ohrabruju “etničke predstavnike” da se ponašaju u skladu sa stečenim pozicijama političke moći, a ne u skladu sa ustavno-pravnim poretkom. Primjera radi, Milorad Dodik, kao član Predsjedništva BiH iz entiteta “rs”, umjesto da prema ustavnoj poziciji i funkciji za koju je biran zajedno sa druga dva člana Predsjedništva predstavlja državu Bosnu i Hercegovinu i brani njene interese, on uporno nastoji da predstavlja interese entiteta “rs” i bosanskih Srba, suprotstavljajući ih interesima države Bosne i Hercegovine. Stalnim retoričkim zazivanjem “entitetskog suvereniteta” i “prava naroda na samoopredjeljenje”, nastoji proizvesti stanje “hladnog rata” između “konstitutivnih naroda”, i na taj način prikazati bosanskohercegovačko društvo kao trajno i nepovratno podijeljenu kategoriju. Svoje namjere dodatno osnažuje negiranjem genocida, poniženjem žrtava, kao i vrijeđanjem vjerskih i nacionalnih osjećaja Bošnjaka. U duhu strategije “Srpskog sveta” vrši pozivanje na ujedinjenje entiteta “rs” sa Srbijom, dok blokadom državnih institucija nastoji Bosnu i Hercegovinu prikazati kao “nemoguću državu”. Namjerno zanemaruje osnovni cilj “Dejtonskog mirovnog sporazuma” o suverenosti države i nedjeljivosti teritorija, kao i “Aneks VII” koji imperativno obavezuje političke elite na obnovu multietničkog društva, i to, “bez ikakvih teritorijalnih podjela koje bi imale etničke tendencije”. U svim tim aktivnostima se oslanja na podršku zvaničnih struktura vlasti Republike Srbije.

S druge strane, u ime partikularnih političkih (ius particulare) ciljeva “predstavnici” bosanskohercegovačkih Hrvata podupirući političku nestabilnost nastoje riješiti pitanje „Izbornog zakona BiH,“ načinom, da se definiše „legitimno predstavljenje naroda.“ Modalitet je jasan. Jedna etnička skupina treba da bira svoje predstavnike, i to (po mogućnosti) u zaokruženim “etno-homogenim izbornim jedinicama” kao ekvivalentu trećeg entiteta. Jasno da je i ovaj zahtjev suprotstavljen Ustavu države BiH i Parcijalnoj odluci Ustavnog suda BiH (1. juli 2002. godine), u kojoj se navodi da entitetsko uređenje ne može biti predmetom nacionalne homogenizacije, kao i činjenicu, da Ustav BiH specificira konstitutivne narode i njihova prava u svakom od entiteta (a ne samo u jednom). Nasuprot tome, “predstavnici BH Hrvata” se odriču hrvatskih prava u entitetu “rs” u ime ostvarenja “hrvatskih prava“ u entitetu “FBiH”. Također, izneseni zahtjevi svojom diskriminatornošću su suprotstavljeni pravnoj legislativi Evropske unije, velikom broju presuda Evropskog suda za ljudska prava, kao i Konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, jer se njime narušava osnovno aktivno biračko pravo “birati”, dok pasivno biračko pravo “biti biran” ostaje predmetom etničke predfiksacije. Ovakvom formulacijom nastoje kompromitirati građanski princip, tvrdnjom, da se njime stvara “unitarna” država Bosna i Hercegovina. U pokušaju implementacije svojih zahtjeva oslanjaju se na podršku Republike Hrvatske koja u to ime vodi aktivnu vanjsku politiku.

Potencijalno uključivanje Republike Turske moglo bi se shvatiti kao pokušaj ojačavanja pregovaračkih pozicija “predstavnika bošnjačkog naroda”, čiji politički zahtjevi bliže korenspondiraju sa zahtjevima “građanskog bloka stranaka” koje zagovaraju uređenje Bosne i Hercegovine na principu građanske države na kojem počivaju i svi savremeni demokratski sistemi. Činjenica je da postoje potrebe za ustavnim promjenama u državi Bosni i Hercegovini. Te promjene treba da se karakterišu kao unutrašnje pitanje, da se odvijaju u državnim institucijama, da imaju integralan ustavni karakter kojim bi se iznašla rješenja za uspostavu funkcionalne države (koja će snagom svojih institucija braniti uspostavljeni poredak), da se riješe sve diskriminativne odredbe u skladu sa evropskim pravnim vrijednostima i dostignutim demokratskim standardima kako bi zadovoljile interese građana i naroda na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine, a nikako parcijalnim principima aparthejda oslikanom u pokušaju “refeudalizacije” države i društva u duhu srednjovjekovnog principa “cuius regio, illius religio”.

Drugi veliki problem koji proizilazi iz aktuelnog političkog djelovanja, jeste, pomenuti princip pasivizacije države u međunarodnim odnosima. U namjeri razumijevanja ove materije, neophodno je iznijeti činjenicu da je državni suverenitet izričito zaštićen dokumentima međunarodnog javnog prava, kao što su: “Deklaracija o opštoj bezbjednosti” (1943.), “Povelja Ujedinjenih nacija” (1945.), “Deklaracija načela međunarodnog prava o prijateljskim odnosima i saradnji država” (1970.), “Završni akt Konferencije o bezbjednosti i saradnji u Evropi” (“KEBS”, 1975.). Posljednjim dokumentom je najpotpunije definisano načelo suverene jednakosti država i izričita zabrana miješanja u unutrašnja poslove, i to kao “pravo svake države na pravnu jednakost, slobodu i političku nezavisnost, da slobodno bira i razvija svoj politički, društveni, ekonomski i kulturni sistem, te pravo da utvrđuje svoje zakone i propise”. U skladu sa tim, pravna nauka države i međunarodne organizacije definiše kao osnovne subjekte međunarodnog (internacionalnog) javnog prava, dok “etnije” nisu prepoznate niti kao “sui generis” subjekti tog istog prava, ukoliko se pak ne radi o legitimnim ustancima ili tome slično. Prema navedenim dokumentima, Bosna i Hercegovina je ravnopravan partner svim drugim subjektima međunarodnog javnog prava, a ne njeni narodi. Pregovaranjem “etničkih lidera” sa zvaničnicima drugih država eksplicitno se obesnažuje proklamovani suverenitet. Da stvar bude banalnija, sve se to odvija pod činjenicom da ne postoje formalni “lideri naroda” koji bi mogli legitimno zastupati interese tih istih naroda u domaćim i međunarodnim pregovorima (nego samo predsjednici parlamenternih partija). Na kraju postavimo problem na princip reciprociteta. Primjera radi, šta bi se desilo kada bi se pitanje satusa “srpske zajednice” u Hrvatskoj rješavalo trilateralnim sastancima koji bi se vodili između Predsjednika Hrvatske, Srbije i člana Predsjedništva BiH iz reda srpskog naroda, ili da se pitanje statusa Bošnjaka i Hrvata u Srbiji rješava pregovorima između Predsjednika Srbije, Hrvatske i članova Predsjedništva BiH iz reda bošnjačkog i hrvatskog naroda, ili pak, da se internacionaliziraju pitanja manjinskih etničkih zajednica u Republici Turskoj? Da li bi to uopće bilo moguće? Naravno da je nemoguće, jer se to izričito tretira kao unutrašnje pitanje suverenih država. Bosna i Hercegovina kao suverena država treba da počiva na tim pravnim principima. Unutrašnja pitanja treba da se rješavaju u skladu sa ustavom i zakonima kao unutrašnjim suverenim pravom. To podrazumijeva obavezan prekid sa praksom “poniženja” države “dopuštenim” miješanjem susjeda u unutrašnja pitanja, kao i dodjeljivanja “etnijama” nepostojećeg međunarodnog subjektivitet. Na međunarodnoj sceni Bosni i Hercegovini mora biti ravnopravnom subjektu međunarodnog javnog prava čije interesa zastupaju i brane zvanični predstavnici države u skladu sa međunarodnim javnim pravom, i nikako drugačije.