Oni koji ne prihvataju pravnu logiku Badinterove arbitražne komisije stoje na principima Miloševićeve logike!

Prof. dr. Senadin Lavić

U ovome kratkom izlaganju slijediću pravno-logičku liniju povijesnih međudržavnih procesa i naglasiti političke konsekvence koje proizlaze iz njih.

Ozbiljni i odgovorni politički sistemi i djelatnici unutar njih moraju poštovati i slijediti pravno-logičke dimenzije funkcioniranja političkih zajednica. Ljudi svoje zajednice organiziraju na osnovama prava koje se sastoji od pravila i principa koji su obavezujući i koji se ispostavljaju u formama zakona. Stoga se može reći da bi bez izvjesnih pravnih principa živjeli u stanju nepredvidljivih, proizvoljnih i voluntarističkih djelovanja pojedinaca i grupa koja bi nas vodila u anarhiju i katastrofalne konflikte.

Disolucija SFRJ započela je 26. juna 1991. godine kada su Hrvatska i Slovenija proglasile svoju nezavisnost od Jugoslavije. Tadašnje granice su bile određene Ustavom iz 1974 i nikako nisu bile „avnojevske granice“. Nije se radilo o otcjepljenju kako su to srbijanski političari željeli predstaviti, već o legalnom razdruživanju iz federacije. Proces disolucije SFRJ vođen je u okviru Konferencije o miru u Jugoslaviji koja je za svoje potrebe formirala jedno pravno tijelo za savjetodavna mišljenja, poznato pod imenom Badinterova komisija. Ta Arbitražna komisija je u mišljenju br. 1. od 29. novembra 1991. godine, koje je objavljeno 7. decembra 1991, konstatovala da se SFRJ nalazi u procesu raspada.

U mišljenju broj 3, koje je Badinterova komisija donijela 11. siječnja 1992. godine, dat je odgovor na pismo koje je predsjednik Arbitražne komisije primio 20. novembra 1991. od predsjednika Konferencije za mir u Jugoslaviji, gospodina Caringtona, a u kojem je Republika Srbija postavila sljedeće pitanje: “Da li se prema internacionalnom javnom pravu unutrašnje linije razgraničenja između Hrvatske i Srbije s jedne strane i Srbije i Bosne i Hercegovine s druge strane mogu smatrati, granicama?” U mišljenju je naglašeno, primjenjujući princip uti possidetis, da se „granice između Hrvatske i Srbije, između Bosne i Hercegovine i Srbije, i moguće između drugih susjednih nezavisnih država ne mogu mijenjati izuzev putem sporazuma do kojeg se slobodno dođe“. Badinterova komisija je slijedila Ustav iz 1974. gdje je jasno navedeno — alineja 2. i 4. člana 5. Ustava SFRJ — da se između republika „konzistentnost teritorija i republičke granice ne mogu mijenjati bez njihove saglasnosti“. Tako je u mišljenju broj 3 uspostavljen pravni okvir za međusobno priznavanje bivših republika SFRJ i njihove granice su postale međudržavne ili internacionalne granice. Badinterova komisija je utvrdila da se granice republika imaju smatrati granicama nezavisnih država i da su zaštićene internacionalnim pravom. To je konsekvenca kojoj vodi načelo poštivanja teritorijalnog status quo i načelo uti possidetis iuris. Svugdje u današnjem svijetu princip uti possidetis iuris ima opće važenje i jednostavno kazuje da države stiču one granice koje su imale danom proglašenja svoje državne nezavisnosti.

Mišljenja Badinterove komisije su postavila logiku pravnog okvira slijedom Ustava iz 1974. i internacionalnog prava na temelju kojeg je BiH mogla nastaviti svoje postojanje izvan SFRJ kao internacionalno priznata i nezavisna država. Neophodno je potcrtati da su granice između bivših republika SFRJ priznate kao međudržavne granice na osnovu mišljenja Badinterove arbitražne komisije.

Historijske činjenice i neumoljiva pravna logika se sudaraju pred našim očima, izazivaju emocije i patriotske pokliče, ali mi moramo ostati hladne glave i misliti na interese države Bosne i Hercegovine kao subjekta internacionalnog (međudržavnog) prava. Naravno, mi prihvatamo da su formalno tačne brojne historijske činjenice o Sutorini i njezinom položaju po odlukama Berlinskog kongresa 1878. godine kada su određivane granice BiH i njezina dva izlaza na more (što je naslijeđe iz 1718. godine kada je Dubrovačka republika ustupila Neum-Klek i Sutorinu na ulazu u Bokokotorski zaljev Osmanskom carstvu čiji je posjed bila današnja BiH), odluke Predsjedništva AVNOJ-a, neprovedena formalna ratifikacija promjene granica sa Crnom Gorom, ali one su formalno-pravno i sa stanovišta internacionalnog prava jednostavno poništene kada su Savezna skupština SFRJ i Narodna skupština SR BiH slobodnom voljom usvojili Ustav SFRJ 1974. godine. Ovim Ustavom je uspostavljeno novo pravno-političko stanje u SFRJ, a ujedno su stavljeni van snage svi prijašnji dokumenti te vrste. Ovim Ustavom su savezna i republička parlamentarna institucija implicite ratificirale i promjenu granica između BiH i CG izvršene 1945. godine. Otada je republika BiH prihvatila obavezu da poštuje ustavom određenu granicu sa Crnom Gorom. I do danas ona ima tu obavezu.

Sve republike članice jugoslovenske federacije usvojile su Ustav iz 1974. godine. U tom Ustavu su jasno definirane njihove granice i na osnovu toga regulirani postojeći odnosi. Na toj ustavnoj osnovi je Badinterova komisija zaključila da u procesu disolucije Jugoslavije ove granice postoje kao slobodno prihvaćene voljom svih republika. Zato su nakon okončanja procesa disolucije, kada su bivše republike SFRJ dobile status nezavisnih i internacionalno priznatih država, ove granice postale međudržavne ili internacionalno priznate granice.

Pored priznavanja granica usvajanjem Ustava iz 1974. došlo je i do priznavanja granica prihvatanjem mišljenja Badinterove komisije (mišljenje broj 3) 1992. godine. Tada je Republika BiH prihvatila obavezu da poštuje svoje granice na dan proglašenja državne nezavisnosti. To isto poštovanje granica podrazumijevalo se i za druge republike koje su postale nezavisne države nakon disolucije SFRJ. I najzad, BiH je potvrdila svoje granice spram Crne Gore potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma u kojem su međudržavne granice koje je utvrdila Badinterova komisija prihvaćene kao polazište. U ovim slučajevima jasno je vidljiva legitimna volja BiH u promjenama granica.

Bosna i Hercegovina kao dio internacionalnog pravnog poretka ne može se odreći preuzetih međudržavnih obaveza ako želi ostati kredibilan subjekt internacionalnih odnosa. Zato ona kao država, koja slobodno preuzima svoje obaveze u internacionalim relacijama, ne smije negirati arbitražne odluke i mišljenja Badinterove komisije. Internacionalno preuzete obaveze države, dakle, moraju se poštovati. Oni koji misle da je moguće negirati arbitražne odluke ne razmišljaju o mogućim konsekvencama po državu BiH. Oni koji kazuju da mišljenja Badinterove komisije ne obavezuju našu državu izražavaju opasnu „hajdučku“ logiku koja je dovela do krvavih ratova i agresija na tlu raspadajuće Jugoslavije devedesetih godina. Preuzete obaveze se moraju poštovati da bi i drugi poštovali iste. Država BiH, dakle, ne može odustati od Badinterovih mišljenja koja su potvrdila njezine granice, a da to ne izazove katastrofalne posljedice po nju sa stanovišta internacionalnog prava i etničko-religijskih politika koje je usporavaju u njezinom razvoju posljednjih dvadeset i pet godina.

Oni koji ne prihvataju pravnu logiku Badinterove arbitražne komisije stoje na principima Miloševićeve logike. Ona je protupravna, barbarska, siledžijska logika koja pokušava silom nametnuti svoju volju drugim narodima i državama. Zato je Miloševićev režim vodio unaprijed izgubljene ratove za veliku Srbiju kojoj bi se pripojili oni dijelovi bivše države gdje su živjeli Srbi. Njegova osvajanja nisu mogla imati pravni učinak. Izuzetno je važno imati na umu da je Badinterova komisija upozorila da pravo na samoopredjeljenje imaju samo republike (države), a narodi ili etničke grupe imaju pravo na samoodređenje, tj. pravo na svoju autonomiju u kulturi (jezik, vjerovanje, historija, običaji, tradicionalne vrijednosti i slično).

Za ozbiljne političke subjekte i djelatnike mišljenja Badinterove komisije su obavezujuća i određujuća. Poštovanje pravnih normi i pravnih mišljenja nikako ne može biti karakterizirano kao „veleizdaja“, nego, naprotiv, jedini put kojim naša država kao 177. članica OUN može i treba ići. Država BiH stoji u internacionalnom pravnom poretku i ona ga mora poštovati, ona mora poštovati preuzete obaveze i zaštititi se preko njih. Izvan toga je anarhija i haos. Vršiti reviziju mišljenja Badinterove komisije, koja su upotpunila pravni okvir državne nezavisnosti, znači pristati na antibosansku logiku i politiku izvanpravnog dogovaranja. To državi BiH nikako ne treba.

Izlaganje na Ustavno-pravnoj komisiji povodom rasprave o Sutorini, Parlamentarna skupština BiH, 9. april 2015.