Branko Suzić: Smanjenje nejednakosti, participacija i održivost

Osobe s invaliditetom u BiH u pandemiji i nakon nje – smanjenje nejednakosti, participacija i održivost.

Prilog sesiji Kruga 99 na temu Osobe s invaliditetom u BiH u pandemiji i sadašnjem društvenom ambijentu, 19.12.2021. godine

Branko Suzić

Predsjednik Saveza slijepih RS

Pandemija izazvana pojavom virusa Covid-19 koje različitim intenzitetom u prethodne nepune dvije godine prouzrokuju niz negativnih posljedica nisu poštedile nikoga, pa ni osobe sa invaliditetom. Naprotiv, dodatno su ugrozile njihov društveni život i još više ih marginalizovale. Doprinijela je većoj nejednakosti, otežala participativnost i umanjila šanse za održivošću. Kroz odgovore na pitanja koja su usko vezana sa ocjenom stanja i posljedicama prouzrokovanim pandemijom neka moja saznanja i razmišljanja u vezi sa ovom problematikom sa fokusom na situaciju u Republici Srpskoj iznosim u nastavku.

1. Opšta ocjena socijalne situacije, posebno marginalizovanih grupa lica s invaliditetom (LSI) u Republici Srpskoj?

Opšta socijalno ekonomska situacija marginalizovanih grupa odnosno lica sa invaliditetom u Republici Srpskoj je nepovoljna. Socijalna davanja kao vid podrške licima sa invaliditetom su svedena na egzistencijalni minimum, a naročito za lica sa invaliditetom koja se zbrinjavaju u sistemu socijalne zaštite. Upoređujući visinu socijalnih davanja sa okruženjem možemo konstatovati da su ta primanja kod nas niska u odnosu na okruženje. Poseban problem predstavlja činjenica da socijalna davanja ne prate rast troškova života, odnosno osnovne potrošačke korpe, čime standard ove populacije iz godine u godinu ima trend opadanja. Drugi vidovi podrške prema LSI ovise najčešće od stepena razvoja lokalnih zajednica, a najčešći je slučaj da nisu razvijeni različiti vidovi podrške i pomoći u manje razvijenijim sredinama. Tako na primjer pravo na personalnu asistenciju mogu ostvariti LSI koja žive u nekim većim centrima. Određene izmjene porodičnog zakona i Zakona o dječijoj zaštiti u izvjesnoj su mjeri doprinijele osnaženju pojedinih vidova podrške djeci i porodicama sa djecom sa invaliditetom. Generalno pitanje pristupačnosti u arhitektonskom smislu, pristup informacijama i komunikaciji, te javnim uslugama i javnom prevozu uglavnom nije adekvatno riješen i razumno prilagođen. U oblasti obrazovanja se uspostavlja dobra pravna regulativa za inkluzivno obrazovanje, međutim i pored te činjenice na terenu situacija nije dobra zbog nedostatka stručnog kadra i adekvatnih tehničkih uslova. Mogućnosti zapošljavanja i samozapošljavanja su slabe, uglavnom je i dalje izražen problem zapošljavanja LSI što se negativno reflektuje na njihov standard i socijalnu uključenost.

2. Pandemija COVID-19 traje već 20 mjeseci. Kako ocjenjujemo njene posljedice na socijalnu situaciju marginalizovanih grupa?

Ionako nepovoljno stanje dodatno je opterećeno pandemijom koja se negativno odrazila na socijalno ekonomski položaj LSI. Organi vlasti i države su svoju pažnju usmjerili ka ublažavanju posljedica pandemije i preveniranje iste usmjeravajući gro sredstava u zadovoljavanje zdravstvenih potreba stanovništva i prevenciju Covida-19. Pojavom Covida LSI su još više marginalizovani, jer je licima sa invaliditetom bilo potrebno pružiti dodatne vidove podrške i pomoći, a nisu postignuti ni osnovni vidovi podrške. Socijalna isključenost ove grupacije stanovništva se dodatno povećala, jer je još više sužen prostor za kretanje. Krizni štab i Vlada RS su putem Fonda solidarnosti izdvojili u par navrata grant-sredstva kojima je pružena pomoć i podrška u higijensko prehrambenim paketima koji su dodijeljeni socijalno ugroženim licima. Ovaj vid pomoći realizovan je uz posredovanje Centara za socijalni rad i preko udruženja LSI. Takođe je ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite tokom ove godine uz podršku Svjetske banke za lica u stanju socijalne potrebe doniralo sredstva u vidu novčane pomoći. Delegacija EU je u saradnji sa organizacijama OSI provela program podrške u oba entiteta sa fokusom na lica sa invaliditetom, nabavkom i raspodjelom higijenskih i prehrambenih paketa.

3. Da li je ranjiva grupa koju predstavlja naša organizacija, ili joj pripadamo, pogođena pandemijom?

Svakako, slijepa i slabovida lica nisu pošteđena od pandemije. Ima evidentirano više slijepih i slabovidih lica koja su bila pozitivna, a manji broj njih je preminuo. Slijepim licima je dodatno otežano kretanje i držanje distance u mikro i makro prostoru s obzirom da koriste čulo dodira i sluha. Nisu im na kontrolnim punktovima obilježene taktilne staze što dodatno opterećuje njihov pristup javnim uslugama. Pokazalo se da u ovakvim vanrednim situacijama i elementarnim nepogodama naše društvo nije sistemski organizovano i da su zaboravljene i zanemarene specifične potrebe LSI. Zatajile su lokalne zajednice u smislu da Mjesne zajednice i civilna zaštita nisu pokazale spremnost i sposobnost za kvalitetnu podršku LSI u vanrednim situacijama kao što je ova sa pandemijom.

4. Pristupanje BiH Evropskoj uniji zahtjeva poboljšanje socijalne zaštite i socijalne uključenosti marginalizovanih grupa. U kojem pravcu bi trebalo usmjeriti nove politike i mjere?

Nove politike i nove mjere za unapređenje socijalne zaštite i socijalne politike radi poboljšanja socijalne uključenosti marginalizovanih grupa potrebno je usmjeriti na:

• osnaživanje i razvoj socijalnog sektora i institucionalno jačanje istog u smislu kadrovskog i tehničkog osposobljavanja radi jačanja resursa i kapaciteta vladinog sektora i nadležnih institucija;
• Osnaživanje i jačanje kapaciteta i resursa nevladinog sektora, odnosno OCD koje se posebno bave invalidskom problematikom;
• Uspostava elektronske baze podataka i jedinstvene evidencije LSI;
• Uspostava i razvoj Zavoda za socijalnu zaštitu u RS;
• Razvoj svijesti i edukacija pružaoca i korisnika usluga socijalne zaštite;
• Donošenje Strategije socijalnog uključivanja i socijalne zaštite;
• Izgradnja pristupačnog okruženja i razumno prilagođavanje;
• Izjednačavanje socijalnih prava i osiguranje minimuma socijalne sigurnosti i jednakih mogućnosti.

5. Naš opšti komentar na ekonomske, zdravstvene i socijalne posljedice pandemije COVID 19.   

Pandemija Covid-19 je nesumnjivo imala veoma negativne poslijedice po ekonomsko, zdravstveno i socijalno stanje. I u našoj zemlji kao i u drugim zemljama u svijetu zabilježen je drastičan pad ekonomije i zaustavljen je ekonomski razvoj, a to je automatski izazvalo poteškoće i niz problema u zdravstvenom i socijalnom sektoru. Usporen ekonomski razvoj negativno se odražava na BDP i društvenu nadgradnju, a samim time i na zdravstveno i socijalno okruženje. Zdravstveni sistem je prilagođen i fokusiran ka prevenciji Covida-19, na osnovu čega je otežan pristup različitim vidovima zdravstvene zaštite. Mnogi dijagnostički i specijalistički kontrolni i drugi pregledi su stopirani ili svedeni na minimum čime je povećana ugroženost hroničnih bolesnika, a rokovi za preglede prolongirani i produženi sa dugom listom čekanja. Pružanje usluga zdravstvene i socijalne zaštite znatno je usložnjeno i otežano. Kroz formiranje Covid centara uspostavljen je zaštitni mehanizam i stvorene pretpostavke za efikasniju borbu u sprečavanju širenja Covida-19. Institut za javno zdravstvo je u saradnji sa Kriznim štabom poduzimao adekvatne mjere i korake kojima je u izvjesnoj mjeri postignut efekat. Održivost ovih sistema u novim uslovima je obezbijeđena. Bez obzira na pandemiju do sada je osigurana redovnost socijalnih davanja prema LSI. Za očekivati je da se vakcinacijom stanovništva zaustavi talas epidemije i da se ponovo ustabili privreda, zdravstvo, socijalna zaštita i drugo. Post period oporavka nakon pandemije će biti dug i biti će potrebno više godina da se uspostavi bolji životni standard.

Iz naprijed navedenog nameće se zaključak da je pandemija doprinijela smanjenju nezavisnosti i ujedno nas podstakla na preduzimanje aktivnosti i uvođenje mjera kojima bi se ublažile posljedice i doprinijelo unapređenju uslova za samostalan život LSI. I bez pandemije participativnost nije bila dovoljna, a tokom iste još više je umanjena kada su u pitanju pojedinci i invalidske organizacije i udruženja. U periodu nakon pandemije predstoji naglašena potreba za njihovim uključivanjem u sve segmente društvenog života. Održivost je uvijek bila problematična, a pandemija je doprinijela da se organizacije civilnog društva (OCD) koje se bave invalidskom problematikom dovedu u poziciju još veće zanemarenosti i zapostavljanja njihovih potreba. Izostankom kvalitetne podrške od strane lokalne zajednice i države mnoge organizacije su dovedene u poziciju opstanka i nalaze se pred gašenjem. Sve to zahtjeva veća izdvajanja i snažniju finansijsku podršku iz budžeta i sa svih nivoa javne uprave.

Ništa o nama bez nas!